Ćma Zimowek
Dzikie zwierzęta w Polsce Owady

Zimowe miernikowce

Zimowek, przedzimek, naśnieżek mają nazwy wskazujące na tryb życia odbiegający od stereotypu motyla. Zwane są one zimowymi miernikowcami, gdyż aktywność owadów dorosłych przypada na późną jesień i wczesną wiosnę, nierzadko w okresie występowania przymrozków lub nawet niewielkich opadów śniegu.

Piędzika przedzimka (Operoptera brumata) i zimowka ogołotniaka (Erannis defoliaria) można spotkać jeszcze w połowie grudnia, a boratek naśnieżek (Apocheima pilosaria) z kolei pojawia się już w lutym. U kilkunastu rodzimych gatunków samica wygląda zupełnie inaczej niż latający o zmierzchu lub nocą samiec. Pozbawiona zdolności lotu zamiast skrzydeł ma szczątkowe kikuty i z wyglądu przypomina nieco pająka. Jej odwłok jest bardzo gruby wypełniony jajeczkami, ale dzięki niezwykle długim nogom potrafi świetnie biegać i wspinać się. Zimowe miernikowce nie odżywiają się w dorosłym życiu, ich ssawki są uwstecznione. Jedyne zadanie, które maja do spełnienia to zapewnienie ciągłości gatunku. Samice zwabiają partnerów przy pomocy lotnej drobnocząsteczkowej substancji zwanej feromonem, produkowanej w specjalnym gruczole na końcu odwłoka. Na czułkach samców, często grzebieniasto rozgałęzionych dla zwiększenia powierzchni, zlokalizowane są receptory zmysłu chemicznego reagujące nawet na pojedyncze molekuły. Samce po wyłowieniu atrakcyjnych dla nich, specyficznych gatunkowo „perfum” kierują się w stronę wzrastającego natężenia bodźca. Przy ubieganiu się o względy świeżo wylęgłej samicy obowiązuje zasada: „kto pierwszy ten lepszy”. Po zapłodnieniu samica wędruje nierzadko kilkanaście metrów w koronę drzewa, gdzie na pączkach składa jajeczka. 

Gąsienice wylęgają się wczesną wiosna, żerując uszkadzają pączki i rozwijające się liście. Mają zdolności przędzenia, zaniepokojone spuszczają się po nici, po której ponownie potrafią wspiąć się na roślinę żywicielską. Maskującym wyglądem oraz zachowaniem często naśladują patyczki i gałązki. Od ich sposobu poruszania pochodzi nazwa miernikowców (Geometridae). Ponieważ posiadają mniej odnóży odwłokowych niż gąsienice innych motyli, muszą je dostawiać blisko tułowia. Idąca larwa wygina ciało w charakterystyczny pałąk, co sprawia wrażenie jakby odmierzała odcinki drogi. Masowe pojawy zimowych miernikowców obserwuje się w cyklach kilku-kilkunastoletnich, ostatnia gradacja miała miejsce w maju 1988. W położonych na terenie Warszawy lasach obserwowano nawet 90 proc. utratę ulistnienia, a spadające odchody sprawiały wrażenie padającego deszczu. 

W okresie występowania dorosłych owadów środowisko wolne jest od większości ptaków owadożernych, które odleciały na południe. Fakt ten może stanowić jedną z przyczyn zajęcia nieprzyjaznej z pozoru niszy ekologicznej. Jaki jest jednak powód niecodziennego trybu życia związanego z dobrowolną rezygnacją z lotu, która nastąpiła w toku ewolucji? Miernikowce opanowały większość środowisk, występują w całej Europie, aż po strefę polarną. Te delikatne stworzenia łatwo unoszone są przez wiatr na duże odległości. Może to prowadzić do rozszerzenia zasięgu gatunku, ale w większości wypadków kończy się śmiercią. Np. mieszkańcy wysp zdmuchiwani są przez wiatr do morza, a przedstawiciele populacji wysokogórskich znoszeni w doliny zajęte przez inne konkurencyjne gatunki miernikowców. Nie przypadkiem w niekorzystnych biotopach spotykamy więcej nielotnych samic niż gdzie indziej. Uwstecznienie skrzydeł zabezpiecza być może przed dostaniem się w strefę niesprzyjających warunków. Ponadto z punktu widzenia energetycznego lot przy temperaturze powietrza zaledwie o kilka stopni przekraczającej zero jest mało opłacalny, szczególnie jak się jest ciężarną samicą. 

Marcin Sielezniew (wpis archiwalny z 2002r.)

F; Autorstwa © entomartIn case of publication or commercial use, Entomart wishes then to be warned (http://www.entomart.be/contact.html), but this without obligation. Thank you., Attribution, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=290525

Ilona to autorka i ekolog, absolwentka studiów z dziedziny ochrony środowiska. Jako wegetarianka z pasją do roślin, w szczególności do swojej kolekcji monster, i kundelkiem Waflem u boku, Ilona pisze inspirujące i naukowo poparte artykuły. Jej teksty oferują praktyczne rady i spostrzeżenia na temat zrównoważonego życia i wpływu na środowisko. 🌱🐾